Η ιστορία της πορσελάνης – κινεζικός λευκός χρυσός

Αν κάποιος το πιστεύει αυτό ιστορία της πορσελάνης είναι βαρετό, είναι μεγάλο λάθος! Αρκεί να αναφέρουμε ότι οι Ευρωπαίοι αναρωτιούνται εδώ και εκατοντάδες χρόνια πώς φτιάχνεται το υλικό που ονομάζεται «λευκός χρυσός». Το λεπτό, κεραμικό υλικό χάρισε ακόμη και άγρυπνες νύχτες σε αλχημιστές, οι οποίοι έπεισαν τους πάντες ότι ήξεραν πώς να μετατρέπουν τα βασικά μέταλλα σε χρυσό. Ένας από αυτούς τα κατάφερε, αλλά μέχρι τότε είχαν περάσει γενιές από τότε που εμφανίστηκε η πρώτη πορσελάνη στην Ευρώπη, εισαγόμενη από την Κίνα. Αυτή η χώρα θεωρείται το λίκνο της πορσελάνης.

Αν έχουμε πορσελάνινα πιάτα ή διακοσμητικά, μπορούμε να δούμε με τα μάτια μας -και το άγγιγμα μόνο θα το επιβεβαιώσει- ότι τα κινέζικα κεραμικά, σε σύγκριση με τα γηγενή ευρωπαϊκά, είναι «παράδεισος και γη». Γιατί η πορσελάνη δεν είναι τίποτα άλλο από κεραμικά, τα οποία συνδέουμε με τραχιά, σκληρά και βαριά αγγεία από πορτοκαλί πηλό. Αλλά η πορσελάνη δεν είναι ούτε βαριά ούτε τραχιά. Μάλλον ελαφρύ, λεπτό και απαλό. Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε ότι σε ορισμένες παραλλαγές είναι ακόμη και ημιδιαφανές όταν κρατιέται στο φως!

Χιλιάδες χρόνια προσπάθειας για την τελειότητα. Οι απαρχές της ιστορίας της πορσελάνης

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς οι Κινέζοι άρχισαν να παράγουν πορσελάνη, χρησιμοποιώντας αυτό το υλικό όχι μόνο σε πιάτα, αλλά και σε πολλά έργα τέχνης. Ενδεικτικά, διαπιστώθηκε ότι τα πρώτα λεία κεραμικά – που ονομάζονται “πρωτόγονη πορσελάνη” – δημιουργήθηκε τα έτη 1600-1046 π.Χ., επί δυναστείας Σανγκ. Ωστόσο, είχε λίγα κοινά με την πορσελάνη που έγινε δημοφιλής αργότερα. Ήταν μάλλον παρόμοιο με το βασικό υλικό, κατάλληλο για την κατασκευή στεγανών σκαφών. Η πραγματική έκρηξη της πορσελάνης ξεκίνησε στη δυναστεία των Χαν, όταν χτίστηκαν οι πρώτες υψικάμινοι – μεταξύ 25 και 220 μ.Χ.

Τα πρώτα τέτοια προϊόντα ήταν γνωστά ως celadon. Σήμερα η πορσελάνη και η σελαντίνα διακρίνονται ως ξεχωριστοί τύποι κεραμικών. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι στα κινέζικα υπάρχει μόνο μία λέξη που περιγράφει και τις δύο αυτές παραλλαγές της κινεζικής κεραμικής (ci 瓷). Το Celadon είναι ένα είδος πρώιμης πορσελάνης με χαρακτηριστικό πρασινωπό χρώμα. Τα επόμενα εκατοντάδες χρόνια εξέλιξης του κινεζικού κράτους και των επακόλουθων δυναστείων διακλαδίστηκαν στη βιομηχανία πορσελάνης και celadon. Αργότερα, δημιουργήθηκαν περαιτέρω παραλλαγές της κινεζικής κεραμικής.

Ιστορία πορσελάνης – πρώτη επεξεργασία

Ο πιο διάσημος και διαδεδομένος τύπος πορσελάνης μέχρι σήμερα δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της δυναστείας Γιουάν, στις αρχές του 13ου και 14ου αιώνα. Αυτή η πραγματική, σκληρή πορσελάνη ήταν φτιαγμένη από petuntse, δηλαδή πέτρα πορσελάνης (άστριος βράχος) αλεσμένη σε σκόνη και αναμεμειγμένη με καολίνη (λευκός πηλός πορσελάνης). Κάθε συστατικό είχε τη δική του λειτουργία.

Όταν επεξεργαζόταν στους 1.450 βαθμούς Κελσίου, το πεντούσες γυάλισε, παρέχοντας τη χαρακτηριστική οπτική γοητεία της πορσελάνης, και ο καολίνης εξασφάλιζε ότι το προϊόν διατηρούσε το σχήμα του. Οι Ευρωπαίοι – προσπαθώντας να βρουν μια «πατέντα» για την παραγωγή αυτού του τύπου πορσελάνης – εφηύραν έναν άλλο τύπο. Ήταν μαλακό πορσελάνη, κατασκευασμένο από μείγμα πηλού και θρυμματισμένου γυαλιού. Ονομάζεται και τεχνητή πορσελάνη.

Τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο και η Αλχημεία. Πώς οι Ευρωπαίοι προσπάθησαν να παραποιήσουν κινεζική πορσελάνη

Κάποιοι λένε ότι ο διάσημος Βενετός έμπορος και περιηγητής Μάρκο Πόλο ήταν ο πρώτος που έφερε πορσελάνη στην Ευρώπη. Αυτό είναι, φυσικά, μια μισή αλήθεια – στην πραγματικότητα την έφερε, αλλά σίγουρα όχι η πρώτη. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς η κινεζική κεραμική έφτασε στην Ευρώπη. Πρώτον, έπρεπε να γίνει δημοφιλές στις χώρες της Κεντρικής Ασίας, ώστε οι Άραβες έμποροι να το πουλήσουν στους Ευρωπαίους. Ήταν ίσως οι πρώτοι που έφεραν στην Ευρώπη αντικείμενα κατασκευασμένα από αυτό το πολύτιμο υλικό. Αξίζει να συμπεριλάβουμε εδώ μια μικρή παρέκβαση.

Το όνομα celadon πιθανότατα προέρχεται από από το όνομα του Saladin – ή μάλλον Salah ad-Din, ο πρώτος σουλτάνος ​​της Αιγύπτου, που έζησε τον 11ο αιώνα Φημιζόταν για το μεγάλο του πάθος για την κινέζικη κεραμική -που αργότερα ονομάστηκε celadon- με πρασινωπό χρώμα… Σαν γαλαζοπράσινο. Και το όνομα αυτού του χρώματος υποδηλώνει επίσης κάτι. Ίχνη Celadon ανακαλύφθηκαν επίσης στην Ισπανία, η οποία εξακολουθούσε να κυβερνάται εν μέρει από μουσουλμάνους κατά την εποχή του Saladin. Στο φρούριο Aljaferia (Σαραγόσα, Ισπανία) βρέθηκε θραύσμα κεραμικού κύπελλου του 11ου αιώνα, φτιαγμένο από celadon.

Τότε ο Μάρκο Πόλο δεν θα μπορούσε να είναι πρώτος. Γεγονός είναι όμως ότι τον 14ο αιώνα επέστρεψε από την Κίνα, φέρνοντας από εκεί διάφορα εμπορεύματα. Περιλαμβάνονταν διάφορα φιαλίδια και δοχεία με μπαχαρικά και κινέζικα βότανα. Ανάμεσά τους ήταν ένα όμορφο, μικρό γκριζοπράσινο βάζο. Τότε επινοήθηκε ο όρος πορσελάνη. Ο Μάρκο Πόλο ονόμασε αυτό το μοναδικό, μικρό σκάφος πορσελάνη. Αυτή η λέξη προέρχεται από τα παλιά ιταλικά, αναφερόμενος στη λέξη πορσελίνι, που με τη σειρά του είναι το όνομα των θαλάσσιων σαλιγκαριών των οποίων το κέλυφος θύμιζε στον Πόλο το χρώμα του βάζου του. Άλλες ονομασίες για αυτό το μαλάκιο είναι cowries ή στα πολωνικά… πορσελάνινα κρίνα.

Ένας ελέφαντας (σε πορσελάνικο;) και η Πολωνική υπόθεση. August II the Strong, ιδιοκτήτης του πρώτου εργοστασίου πορσελάνης στην Ευρώπη

Από εκεί ήταν όλα κατηφόρα. Η πορσελάνη και η σέλαντον έφτασαν στην Ευρώπη μέσω του Δρόμου του Μεταξιού και στη συνέχεια μέσω των θαλάσσιων διαδρομών της Ολλανδίας. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι Ευρωπαίοι είχαν ήδη εξοικειωθεί πολύ με αυτό το ευγενές κινέζικο κεραμικό και αναρωτιόντουσαν πώς να παράγουν αγγεία από το ίδιο υλικό στην Ευρώπη. Σε αντίθεση με σήμερα, η παραγωγή στην Ευρώπη θα ήταν τότε πολύ φθηνότερη από την εισαγωγή αγαθών από την Κίνα. Χρειάστηκαν εκατοντάδες χρόνια για να καταλάβουν οι Ευρωπαίοι πώς να παραποιήσουν κινέζικα αγγεία. Δεν είναι περίεργο, αφού ακόμη και ο Marco Polo έγραψε ολικές ανοησίες για την παραγωγή του!

«Τα αγγεία είναι φτιαγμένα από εύθρυπτο χώμα ή πηλό που είναι σκαμμένο σαν από ορυχείο και στοιβάζονται σε τεράστιους τύμβους και στη συνέχεια αφήνονται για τριάντα ή σαράντα χρόνια εκτεθειμένα στον άνεμο, τη βροχή και τον ήλιο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η γη εκλεπτύνεται τόσο πολύ που τα αγγεία που κατασκευάζονται από αυτήν έχουν μια γαλάζια απόχρωση και μια πολύ λαμπρή λάμψη», έγραψε ο Polo στο ημερολόγιό του.

Ποια είναι η ιστορία της πορσελάνης στην Ευρώπη;

Θεωρείται ο δημιουργός της ευρωπαϊκής πορσελάνης Johann Friedrich Böttger – Ένας Γερμανός από τη Σαξονία. Ο Böttger ήταν αλχημιστής – ναι, πίστευε και αυτός ότι μπορούσε να μετατρέψει τον μόλυβδο σε χρυσό. Δεν ήταν τόσο απλό με την πορσελάνη. Στο τέλος όμως τα κατάφερε. Στις 15 Ιανουαρίου 1708, δημιουργήθηκε η πρώτη ευρωπαϊκή συνταγή πορσελάνης. Αυτό ήταν ένα σπουδαίο γεγονός, που αξίζει ακόμη και να ενημερώσει τον ίδιο τον βασιλιά! Είναι ενδιαφέρον… ο Πολωνός βασιλιάς – Αύγουστος Β’ ο Ισχυρός.

Ένα χρόνο αργότερα, ιδρύθηκε το πρώτο εργοστάσιο πορσελάνης στην Ευρώπη, ακριβώς στο κάστρο Albrechtsburg στο Meissen (Σαξονία), το οποίο ίδρυσε. Αύγουστος Β’ ο Ισχυρός! Καθώς ο βασιλιάς της Πολωνίας καταγόταν από τη δυναστεία των Σαξόνων, η Σαξονία ήταν επίσης υπό την κυριαρχία του. Έτυχε λοιπόν ο ηγεμόνας της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας να είναι ιδιοκτήτης του πρώτου και μοναδικού εργοστασίου πορσελάνης στην Ευρώπη εκείνη την εποχή! Τα επόμενα χρόνια ιδρύθηκαν εργοστάσια μεταξύ άλλων: στην Αυστρία και την Αγγλία.

Είναι ενδιαφέρον ότι ορισμένες πηγές λένε ότι ο Αύγουστος Β’ ο Ισχυρός φυλάκισε τον Μπότγκερ, ο οποίος, ως αλχημιστής, υποτίθεται ότι «έσπασε τον πορσελάνινο κώδικα» γι ‘αυτόν, ώστε ο ηγεμόνας να ικανοποιήσει την πορσελάνινη εμμονή του.

«Δεν ξέρετε ότι είναι το ίδιο με τα πορτοκάλια όπως και με τις πορσελάνες, ότι όταν κάποιος αρρωστήσει με το ένα ή το άλλο πράγμα, δεν θα χορτάσει ποτέ και θέλει να έχει όλο και περισσότερα από αυτά», ο βασιλιάς της Πολωνίας φέρεται να έγραψε σε μια από τις επιστολές του.

Αξίζει η πορσελάνη περισσότερο από τον χρυσό; Τα πιο διάσημα πορσελάνινα διακοσμητικά και πιάτα

Πορσελάνη ήταν πάντα και εξακολουθεί να είναι ένα πολύτιμο, επιθυμητό υλικό. Και ναι, μικροαντικείμενα -όπως ειδώλια, πιάτα, βάζα και άλλα διακοσμητικά- μπορεί να κοστίζουν έως και δεκάδες εκατομμύρια δολάρια. Και παρόλο που σίγουρα δεν «αξίζουν το βάρος τους σε χρυσό», επειδή δεν ισούται με το βάρος του χρυσού, ορισμένα αντικείμενα από πορσελάνη μπορούν να εκθρονίσουν τη φυσική, όμορφη λάμψη του ευγενούς μετάλλου.

Ένας από αυτούς τους πολύτιμους λίθους από πορσελάνη – από τον 18ο αιώνα, ένα κινέζικο αγγείο από τη δυναστεία των Μινγκ – βρέθηκε σε σπίτι κοντά στο Λονδίνο. Έμεινε εκεί απαρατήρητο για πολλή ώρα, σαν ένα συνηθισμένο βάζο. Στην πραγματικότητα, μπορεί να λεηλατήθηκε από τους Βρετανούς από το Θερινό Παλάτι στο Πεκίνο κατά τη διάρκεια των Πολέμων του Οπίου το 1860. Το όμορφα βαμμένο βάζο δημοπρατήθηκε και επέστρεψε στην Κίνα. Το αγόρασε ένας Κινέζος το 2010 για 83 εκατομμύρια δολάρια – ξεπέρασε τη ζητούμενη τιμή κατά 50 φορές!

Διαφορετικές ήπειροι – διαφορετική ιστορία της πορσελάνης

Τα κινέζικα διακοσμητικά από πορσελάνη ήταν και θα παραμείνουν τα πιο πολύτιμα, αλλά η ευρωπαϊκή πορσελάνη ξεχωρίζει και από αυτή την άποψη, όντας «απομίμηση» κινέζικης πορσελάνης. Όπως αποδεικνύεται – Johann Friedrich Böttger ανέπτυξε μια τόσο καλή συνταγή που η πορσελάνη Meissen (ή Δρέσδης) έγινε μια από τις πιο επιθυμητές, δίπλα στην αυθεντική κινέζικη. Είναι η πορσελάνη Meissen που πρέπει να μας έρθει αμέσως στο μυαλό όταν βλέπουμε πορσελάνινα ειδώλια.

Τα πρώτα έργα από το εργοστάσιο του Meissen θα μπορούσαν να πουληθούν για χιλιάδες δολάρια. Μερικοί ειδώλια δημοπρατήθηκαν για έως και 200.000 δολάρια. Τα πιο γνωστά, ωστόσο, είναι τα έργα των Johann Jakob Kirchner και Johann Joachim Kändler. Έργο του Kirchner από το 1732, που απεικονίζει ένα πουλί – “Great Bustard” – πωλήθηκε σε δημοπρασία το 2015 για 1.071.209 $, παρά τα σημάδια αποκατάστασης και επισκευής.

Άλλα διάσημα προϊόντα πορσελάνης περιλαμβάνουν: Ειδώλια και πορσελάνες Σεβρών από το Capodimonte – ένα εργοστάσιο που ιδρύθηκε στην Ιταλία από τη Μαρία Αμαλία της Σαξονίας, εγγονή του Αυγούστου του Ισχυρού και βασίλισσα της Ισπανίας.